FB'li profesör ile GS'li öğrenciden 'Çarşı' tezi

Gülseven ÖZKAN

Milyonları peşinden sürükleyen futbol, taraftarların kendilerini ifade etme şekliyle bir kültürü de beraberinde getiriyor. Bunun en özgün, mizahi ve yaratıcı metinlerle yapıldığı yerlerden biri de Türkiye. Bu, akademide araştırma konusu oldu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Türk Halk Edebiyatı Anabilim Dalı'nda 'Bir Halk Yaratması Olarak Futbol Tezahüratları: Beşiktaş Örneği' başlıklı tez yazıldı. 'Çarşı' olarak da bilinen ünlü taraftar grubunu ele alan yüksek lisans tezi, Fenerbahçeli Prof. Dr. Abdulkadir Emeksiz'in danışmanlığında, Galatasaraylı Meltem Deniz Doğan adlı öğrenci tarafından hazırlandı. Bir yılda tamamlanan tez, taraftarların tezahüratları hakkında metinlerin oluşumundan aktarılmasına kadar kapsayıcı bir incelemeyi içeriyor. Çalışma kapsamında taraftarla anket yapıldı. Maçları düzenli takip eden, tribünde aktif ve tezahüratların üretiminde bulunan Beşiktaş taraftarlarından seçilen kişilerle detaylı görüşmeler yapıldı. Sloganların neden üretildiği, nasıl değişime uğradığı, hangi durum ve zamanlarda yapıldığı araştırıldı. Tezden bakın hangi sonuçlar çıktı:

'TAKIMLA ŞAHLANANLAR, BİLMİŞLER'...

- Çarşı taraftarları tek tip değil. Aralarında 'fanatikler', 'sabırsızlar', 'takımla şahlananlar', 'bilmişler' var.

- Türk taraftarına benzer tezahürat biçimi en çok Yunanistan ve komşu ülkelerde görülüyor.

- Tezahüratlar Doğu'nun toplumsal yaşam ve imece anlayışına uygun mani, halk türküleri gibi ürünleri içeriyor. Popüler şarkılardan esinleniliyor, şiirlerden dizeler de yer alabiliyor.

- Tezahüratların bilinen yazarı yok. İstisnalar dışında belirli sorun veya olay üzerine birden çok kişinin katılımıyla oluşturuluyor. Kaynağını halkın ve toplumsal yaşamın içinden alıyor.

- Çoğunlukla sözlü olarak üretilip aktarılıyor. Farklı takım taraftarları arasında "Bu tezahürat bizimdi, bizden çaldınız" gibi tartışmalar çıkabiliyor.

- Beğenilen tezahürattaki kelimeler farklı toplumsal veya güncel olaylara göre değiştirilebiliyor. Bu nedenle bazılarında ülke gündemindeki olayları metinde okumak mümkün.

- Bir dizinin jenerik müziğinin melodisiyle sözler üretilebiliyor. "Tam dört saat oldu/Senin süren doldu/Yeter artık yağmur/Lütfen artık dur" tezahüratıyla meteorolojik bilgi bile veriliyor. Tarih, sosyoloji, sinema gibi farklı bilime kaynaklık eden malzemelere sahipler.

NOTU TRİBÜNLER VERİYOR

- Tezahüratların notunu tribünler veriyor. Beğenilmeleri bir veya birkaç kişiye bağlı değil.

- Taraftarların arkadaşlıkları tribün ve maçlar dışında da sürüyor. Böylece birinin başından geçen olay da ona destek olmak için tezahüratlarla anlatılabiliyor. Örneğin, evlenme teklifi veya sevdiği tarafından reddedilen biri için yapılan, "Bunca yıl söyledim benle çık diye / Hiç takmadı Meltem Hanım beni bir kere..." şeklindeki tezahürat gibi.

- Argo ve küfürlerin altında toplumun, tutulan takımın aksayan bir yanı, bireyin çaresiz kaldığı sorunlar yatabiliyor. Çarşı cinsiyetçi ifadelerden rahatsız, kadınların maçlara gelmesi için yeni tezahüratlarda küfür kullanmamaya çalışıyor.

GALEYANA GELENLER DE VAR

- Maç veya sonrasında sorun çıkartanlar çoğunlukla güncel hayatlarında da aynı problemlerle boğuşuyor. Geri kalanlar kitleselleşiyor veya galeyana geliyor.

- Stada yaralayıcı madde sokanlar onu günlük hayatında da taşıyor.

- Taraftar grupları sivil toplum örgütü gibi işliyor. Çizimi iyi olan pankart yapımına, liderlik vasfı olup sesi gür çıkan tezahürata yön veriyor. Toplumda aksayan bir mekanizmaya rastladıklarında birlikte çözüm arayabiliyorlar. Sokak hayvanları için mama toplama etkinliği düzenliyor, kan bağışı yapıyor, bir öğretmenin ricasıyla okulundaki asansörü tamir ediyorlar. Aralarında gönüllülüğe dayalı para veya köy okulları için kitap topluyorlar. Çarşı grubu da bu sivil toplum yapılanmasının öncüsü gibi.

- Türkiye ve çalışmanın özelindeki Beşiktaş tribünlerinde sosyo-ekonomik ayrılıklar bulunmuyor. Amaç takımı desteklemek.

- Cep telefonunu satıp ille de deplasmana gitmek isteyenler bile bulunuyor.

ÇARŞI ARTIK 'DOKTORA'LI

Doğan ve Prof. Dr. Emeksiz, tezin yazılmasının ardından teşekkür etmek için taraftarla tekrar görüştükleri günü, "Daha önce konuşmadığımız birileri konunun neyle ilgili olduğunu sordu. Beşiktaş tezahüratları hakkında bir yüksek lisans tezi yazdığımızı belirtince, 'O zaman Çarşı olarak biz de doktora yapıyoruz' diye kampanya başlatacaklarını söylediler" diyerek anlatıyorlar.

NEREDEYSE KOVULUYORDUK

Galatasaraylı Doğan ve Fenerbahçeli Prof. Dr. Emeksiz, taraftarlarla buluştuklarında grubun önce kendilerine inanmadığını belirterek yaşadıkları bir anı şöyle anlatıyorlar:

"İlk görüşme gününde söylediklerini kaydetmek için hazırlandığımızı görünce onlara yalan söylediğimizi, kendileriyle görüşmek için bir 'tez' fikri ortaya attığımızı düşündüler. Az kalsın kovulacaktık ki, yanlış anlaşılmayı düzeltmeyi başardık."