Dersim belgeseli polise takıldı

"Gündoğanlar Düğün Salonu'nda saat 18:00'de halka gösterimi yapılacak olan '38' adlı belgesel filmin, bahse geçen yer/saatte gösterilmeden önce incelenmek üzere Emniyet Müdürlüğü Güvenlik Şube Müdürlüğü'ne 06.02.2007 günü saat 15:00'e kadar teslim edilmesini rica ederim."

Tunceli vali yardımcılarından Turgut Gülen imzalı bu yazı, 6 Şubat 2007 tarihi taşıyordu ve Hrant Dink anısına düzenlenen Munzur Barış ve Kültür Günleri'nin tertip komitesi başkanı Hasan Çiçek'e gönderilmişti. Hasan Çiçek yazıyı alır almaz 1938 Dersim olaylarının anlatıldığı '38' belgeselinin yönetmeni Çayan Demirel'e götürdü. Çayan Demirel'in yüzü, yazıyı görür görmez asıldı. İngiltere ve İstanbul'da düzenlenen festivallerde ve çok sayıda kültür merkezinde gösterildiğinde büyük beğeni toplamış "38", ilham aldığı topraklarda engellenecek miydi?

"Çıkmadık candan umut kesilmez" diye düşünen Demirel, Emniyet'in yolunu tuttu. Kapıda Asayiş Şube Müdürü'yle görüşmesi gerektiği söylendi. Tam 'ön izleme' talebiyle itirazını dile getirecekti ki, polislerin bir başka tebligat daha hazırlamış olduğunu gördü. Yine 6 Şubat tarihi taşıyan 3. Sınıf Emniyet Müdürü Özer Özben imzalı tebligatta bu kez, "38"in eser işletme belgesinin olup olmadığı soruluyor, yasalar gereği 'sertifikası yoksa gösterilemeyeceği' belirtiliyordu. Bu yönde hazırlanmış 'tebliğ ve tebellüğ belgesi' yönetmen Çayan Demirel'e imzalatıldı.

'Müdahale ederiz'

Sonra bir yetkili kibarca belgesel için tertip komitesine yazılı olarak iletilen 'ön izleme' talebini bu kez sözlü olarak yineledi. Filmi izleyeceklerini, eğer 'uygun' bulurlarsa eser işletme belgesinin yokluğunu da sorun etmeyeceklerini söylüyorlardı.

Oysa ne ön izleme talebi yasaldı, ne de ticari amaçlarla çekilmemiş belgesele 'eser işletme belgesi' gerekiyordu. Çayan Demirel polislerin isteğini geri çevirdi. Ona göre polislerin asıl amacı, '38'in asıl ruhunu bulduğu topraklarda gösterimini engellemekti. Çayan Demirel polislerle arasında geçen diyaloğu da şöyle aktardı:

- Belgeseli göstermek için sizden izin almam gerekmiyor.

- Amacımız izin vermek değil, tedbir almak. Bir provokasyona meydan vermemek istiyoruz.

- Bu film Türkiye'de ve yurtdışında çok sayıda salonda oynadı, hiçbir yerde böyle bir taleple karşılaşmadım. Tunceli'de farklı yasalar mı geçerli?

- İsterseniz izletirsiniz elbette ama arkadaşlarımız suç unsuru buldukları herhangi bir sahnede müdahale ederler.

- Bu provokasyon olur. Gösterimden kaldırırım ama dava açarım.

- Dava açarsanız bizi incitmiş olursunuz.

Polisle yaptığı görüşmeden sonuç elde edemeyen Çayan Demirel, Emniyet binasını terk etti ve tertip komitesi de herhangi bir provokasyona meydan vermemek için filmi gösterimden kaldırdı.

Filmi izlemeye gelenler, gösterimin yapılacağı düğün salonunun jandarma ve polisler tarafından kuşatılmış olduğunu gördü. Bu engelleme protesto edildi edilmesine ama değişen bir şey olmadı.

Tekrar davet edildi ama

Ertesi gün tertip komitesini araya koyan polisler, Çayan Demirel'i tekrar Emniyet'e davet ettiler. "Gelsin bir çayımızı içsin" demişlerdi nazik davetlerinde. Demirel'e göre, ikinci davette amaç, 'dava açma' konusunu görüşmekti. Davete icabet etmeyen Demirel, "Tunceli Emniyet Müdürlüğü nasıl becermişse 'kalite belgesi' almış. Eğer açacağımız dava aleyhlerine sonuçlanırsa bu belgeyi de yitirmekten korkuyorlar" dedi.

Üç yılda çekildi

1937-1938 Dersim olaylarının anlatıldığı '38', üç yıllık bir çalışmanın ürünü. 2006 yılı yapımı olan belgeselin orijinal müzikleri Metin-Kemal Kahraman'a ait. İngiltere'de Londra Kürt Filmleri Festivali'nde gösterilerek 'övgüye değer' bulunan '38', Tunceli'de engellenmiş olsa da, bugüne kadar herhangi bir adli soruşturmaya uğramadı.

İsyanda yedi kişi idam edildi

Tunceli (Dersim) bölgesinde, yörenin doğal koşulları ve aşiret temeline dayanan toplumsal yapısı, merkezi yönetimlerin otorite kurmasını engellemişti. 1935'te 2884 sayılı Tunceli Vilayeti'nin İdaresi Hakkında Kanun çıkarıldı. Buna göre Tunceli iline yetkileri çok geniş askeri vali atanacaktı. 20-21 Mart 1937'de Abasan aşireti reisi Seyit Rıza önderliğinde vergi vermek istemeyen aşiretler ayaklanma çıkardı. Dersim Bölge Valisi General Abdullah Alpdoğan komutasında başlatılan askeri harekât, 13 Eylül 1937'de sona erdi. Yöre halkının bir kısmı başka illere gönderildi. Seyit Rıza'yla altı kişi idam edildi. 1938'de yeni bir ayaklanma çıktı. Bu ayaklanma da Eylül 1938'de bastırıldı.