2020'den itibaren daha çok dünya mirasımız olacak

En son Göbeklitepe'nin girişiyle gündeme gelen UNESCO Dünya Miras Listesi, tarihin korunması ve tanıtılmasına vesile olan bir adım... Türkiye, şu an 77 mirası geçici listede bulunan bir ülke. Bu rakam Türkiye'yi bu konuda lider yapıyor. Kalıcı listedeki eser sayımız ise 18. Bunlar arasında Troya, Çatalhöyük, Efes, Nemrut Dağı, Kapadokya da var. UNESCO Türkiye Milli Komisyonu Başkanı Prof. Dr. Öcal Oğuz listeden hangi eserlerin çıkarıldığından Türkiye'nin durumuna, gelecekten neler olacağına ilişkin sorularımızı yanıtladı.

UNESCO Dünya Miras Listesi ön adımı niteliğindeki 'Geçici Liste'ye eserleri hangi kriterlere göre aday gösteriyorsunuz?

Dünya Mirası Komitesi tarafından UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne kaydedilmesi öngörülen, henüz adaylık süreçleri tamamlanmayan miraslardan oluşan 'Geçici Liste' taraf devletler için ulusal bir envanter niteliğinde. Asıl listeye başvurulacak olan alanlar söz konusu listeden seçilerek belirleniyor. 2017'de revize edilen 'Uygulama Yönergesi'nde belirtildiği üzere taraf devletlerin geçici listelerini alan yönetimleri, yerel ve bölgesel idareler, yerel halk, sivil toplum örgütleri ve diğer paydaşların geniş katılımıyla oluşturması bekleniyor. Bu kapsamda Kültür ve Turizm Bakanlığı UNESCO'nun 1972 Sözleşmesi'nin icracı kurumu olarak 'Geçici Liste'ye girecek alanları belirlemeye yönelik gerekli çalışmaları yapıyor.

Bir eserin kalıcı listeye girmesi için neler yapılması gerekiyor?

Bir alanın Dünya Mirası Listesi'ne kaydedilmesi için öncelikle 'Üstün Evrensel Değer'e sahip olması bekleniyor. Bu kapsamda 10 kriter belirlenmiş. Bunlardan ilk altısı kültürel miras alanlarında, son dördü doğal miras alanlarında bulunması gereken nitelikleri ortaya koyuyor. Miras alanının listede yer alabilmesi için bu kriterlerden en az birine sahip olması gerekiyor. Ayrıca bütünlüğünü ve özgünlüğünü korumuş olması bekleniyor; alanın sürdürülebilir korunmasını sağlayacak alan yönetimi ve sistematik bir yönetim planına sahip olması isteniyor.

UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne giren eserin kaderi nasıl değişiyor?

Farkındalık oluşturma açısından büyük önem taşıyor. Alan yönetimleri ve yerel halkın katılımıyla sürdürülen çalışmalar, aynı zamanda yerel halkın bilinçlenmesini ve korumada aktif görev almasını sağlıyor. Risklere hazırlık planları tamamlanmış olan alanlar bu sayede kalkınma projeleri, turizm ve silahlı çatışmalarla doğal afetler gibi istenmeyen durumlara karşı hazırlıklı hale getiriliyor.

Geçici listede en çok eseri bekleyen ülke hangisi? Biz bu açıdan ne durumdayız?

Türkiye geçici listede yer alan 77 miras alanıyla en fazla mirasa sahip ülke konumunda. Türkiye'yi 59 mirasla Çin takip ediyor. 2017'de güncellenen 'Uygulama Yönergesi'nde belirtildiği üzere taraf devletler 2020'deki Dünya Mirası Komitesi 44'üncü oturumundan itibaren her sene bir adaylık dosyası kaydettirebilecek. Bu durum geçici listede Türkiye gibi fazla sayıda mirası bulunan ülkeler açısından geçici listelerde yığılmaya sebep olacak. 'Uygulama Yönergesi'nde belirlenen kriterlere uygun şekilde 77 miras alanı içinde çalışmaların yapılarak adaylık dosyalarının seri adaylıklar halinde sunulması hem daha fazla miras alanımızın listede yer almasını sağlayacak, hem de geçici listedeki miras alanı sayısını azaltacak.

Birkaçını örnek verebilir misiniz?

Bunlardan 73'ü kültürel, 2'si karma ve 2'si doğal alanlar. 2013'te geçici listeye kaydedilen 'Tuz Gölü Özel Doğa Koruma Alanı' (Ankara-Konya-Aksaray) ile 2016'da alınan 'Kızılırmak Deltası Kuş Cenneti' (Samsun) dünya mirası asıl listesinde doğal miras alanı bulunmayan Türkiye'nin doğal miras alanı adayları olarak öne çıkıyor. 2019'da Bakü'de yapılacak oturumda komiteden olumlu karar çıkması halinde 'Kızılırmak Deltası Kuş Cenneti', Türkiye'nin listedeki ilk doğal miras alanı olacak. Ek olarak geçici listeye kaydedilen 'Anadolu'daki Ahşap Çatılı ve Ahşap Taşıyıcılı Camiiler' (Konya-Eşrefoğlu Camii, Kastamonu-Mahmut Bey Camii, Eskişehir-Sivrihisar Camii, Afyon-Afyon Ulu Camii, Ankara-Arslanhane Camii); 'Anadolu Selçuklu Medreseleri' (Konya, Kayseri, Sivas, Erzurum, Kırşehir); 'Akdeniz'den Karadeniz'e Kadar Ceneviz Ticaret Yolu'nda Kale ve Sur Yerleşimleri' kalıcı listeye alınmaları halinde özellikle son yıllarda arkeolojik alan kayıtlarıyla zenginleşen Türkiye için dengeli bir liste oluşturma imkanı sunuyor.

Geçici listede yer alan eserlerin durumları nasıl? Örneğin çok kötü durumda olan var mı?

Değerlendirme kriterleri boyutlarında bir eksiği yok. Alan yönetimlerinde ortaya çıkan problemler çözüldüğünde listede yer alan miras sayısı hızla artacak. Bu kapsamda atılması gereken en önemli adımlardan biri yerel yönetim ve yerel halkın bilincinin artırılması ve sürece katılımının sağlanması.

ŞİMDİYE KADAR Kİ İKİ ALANIN KAYDI SİLİNDİ
UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde en çok eseri bulunan ülke hangisi?

54 miras alanıyla İtalya. Listede Floransa, Roma, Napoli ve Siena gibi tarihi kent merkezlerinin yanı sıra Pompei gibi önemli arkeolojik alanlar yer alıyor. Ayrıca İtalya'nın Dünya Mirası Listesi'nde beş doğal miras alanı bulunuyor. İtalya'yı 53 miras alanıyla Çin izliyor.

Bir eserin listeden çıkarılma tehlikesi var mı?

Koruma durumlarında yaşanan problemler karşısında yeterli önlemlerin alınmaması durumunda Dünya Mirası Komitesi alanın 'Tehlike Altındaki Dünya Mirası Listesi'ne alınmasına karar veriyor. Özellikle son yıllarda yaşanan silahlı çatışma ve savaşlar, depremler ve diğer doğal afetler, kirlilik, yasa dışı avlanma, kontrolsüz kentleşme ve denetimsiz turistik faaliyetler Dünya Miras Alanları için büyük tehdit. Ayrıca Dünya Mirası Listesi'ndekiler orada yer almalarını sağlayan üstün evrensel değer niteliklerini geri döndürülemez şekilde kaybederlerse ve aday gösterilirken karşı karşıya oldukları tehlikelere yönelik gerekli önlemler alınmazsa listeden çıkarılıyor. Sözleşme tarihi boyunca Dünya Mirası Listesi'nden kaydı silinen iki alan bulunuyor; biri Almanya'daki Dresden Elbe Vadisi, diğeri ise Umman'daki doğal miras alanı.

İNCİ DÖNDAŞ