CHP 366'yı mahkemeye götürüyor, benzeri, 70'te iptal edilmiş
ANKARA - Anayasa Mahkemesi'nin vetoya rağmen aynen kabul edilen ve cumhurbaşkanını halkın seçmesini öngören Anayasa değişikliği paketinin, paketteki bir maddenin 367 yerine 366 oyla kabul edilmesi nedeniyle iptal edilebileceği tezini kuvvetlendiren emsal kararı ortaya çıktı. Mahkemenin 1970 yılında Türkiye İşçi Partisi'nin (TİP) açtığı davada verdiği iptal kararı, "Bir teklifin maddeleri kabul edilmedikçe, tümünün kabul edilmiş olmasının bir mana ve değeri yoktur. Maddeleri üçte iki çoğunlukla kabul edilmeyen kanunun tümü iptal edilmelidir" gerekçelerine dayandı.
Cumhurbaşkanı Sezer'in 'rejim değişikliğine yol açar' gerekçesiyle karşı çıktığı Anayasa değişikliği paketi önceki gün aynen kanunlaştırıldı. CHP, paketteki milletvekili seçimlerinin dört yılda bir yapılmasını düzenleyen ilk maddesinin 367 yerine 366 oyla kabul edilmesini Anayasa Mahkemesi'ne yapacağı iptal başvurusuna gerekçe yapacağını açıkladı.
Emsal TİP'in mirası
CHP'nin yapacağı başvuruda kullanacağı gerekçelere emsal teşkil edeceği bir Anayasa Mahkemesi kararı ortaya çıktı. Söz konusu karar, 1970 yılında Celal Bayar ve arkadaşlarının siyasi haklarının geri verilmesi dahil üç maddelik Anayasa değişikliği paketinin iptali için TİP'in açtığı davada verildi.
1961 Anayasası'na göre ve TBMM'nin yanısıra Cumhuriyet Senatosu'nun da varlığını koruduğu sistemle ilişkili olmakla birlikte, TİP, söz konusu Anayasa değişikliğinin şekil ve usül yönünden iptalini istedi. TİP'in iptal gerekçelerinden birini de Anayasa değişiklik teklifindeki maddelerin açık veya gizli oy yerine işari oyla oylandığı ve Anayasa'da öngörülen üçte iki çoğunlukla kabul edilmediğiydi.
İşte gerekçe
Anayasa Mahkemesi, oyçokluğuyla da olsa, maddeleri üçte iki çoğunlukla kabul edilmeyen teklifin kanunlaştırılamayacağını belirtip kanunun tümünü iptal etti. Mahkemenin kararı özetle şu gerekçelere dayandırıldı:
"Anayasa'da değişikliği öngören bir kanunun, böyle bir etkiye gerçekten sahip olabilmesi, o kanunun Anayasa'nın 155. maddesinde (Üçte iki çoğunluk şartı arıyor) yer alan hükümlere uygun olarak teklif edilmiş olması ve yasama meclislerinde de yine aynı hükümlere uygun biçimde görüşülüp kabul edilmiş bulunması gerektiğinde kuşku yoktur.
Bu ilkelere uygun olmayarak yürürlüğe konulan bir metnin, Anayasa'nın mevcut hükümleri üzerinde herhangi bir etki yapması söz konusu olamayacağı gibi yeni konulan bir hüküm de Anayasa kuralı niteliğinde sayılamaz.
Yeter sayı aranır
Şu halde Anayasa değişikliğini öngören kanunların da teklif ve kabullerinde 155. maddedeki usul ve şartlara uyulmuş bulunulup bulunulmadığı açısından, Anayasa Mahkemesinin denetimine tabi tutulmaları zorunludur.
155. maddede, Anayasa değiştirme teklifinin kabulünün, Meclislerin ayrı ayrı üye tamsayılarının üçte iki çoğunluğunun oyu ile mümkün olacağı ilkesi konulmakta, ondan sonrada bu tekliflerin görüşülmesinin ve kabulünün, sözü geçen ilkedeki kayıtlar dışında kanunların görüşülmesi ve kabulü hakkındaki hükümlere tabi tutulacağı kuralı yer almaktadır. Bir kanun teklifinin, tüm maddeleriyle birlikte bir bütün teşkil ettiğinde kuşku yoktur.
Üçte iki şart
...Kaldı ki Anayasa'nın 155. maddesinde, değiştirme tekliflerinin kabulünün, meclislerin ayrı ayrı üye tamsayılarının üçte iki çoğunluğunun oyuyla mümkün olabileceği, bu kayıt ve şartlar dışında kanunların görüşülmesi ve kabulü hakkındaki hükümlere tabi tutulacağı açıkça gösterilmiştir. Bu maddede geçen (teklifin kabulü) deyiminin, kanun teklifinin, maddeler de dahil olmak üzere bütününü kapsadığında şüphe yoktur. Bir teklifin maddeleri kabul edilmedikçe, tümünün kabul edilmiş olmasının bir mana ve değeri bulunmayacağı ve teklifin kanunlaşmasının mümkün olamayacağı gibi tümü oylanıp kabul edilmedikçe, sadece maddelerin oylanıp kabul edilmiş olmasının da bir mana ve değeri bulunamaz ve böyle bir işleme tabi tutulan teklif de kanun niteliği kazanamaz.
Kanunun tümüne iptal
Sonuç olarak, söz konusu kanuna ilişkin teklif maddelerinin Millet Meclisi'ndeki oylanmalarında 2/3 yetersayının aranmadığı kesin olarak anlaşıldığından bütün maddelerini kapsayacak surette şekil yönünden Anayasa'nın 155. maddesi hükmüne aykırı bulunduğu ortaya çıkan kanunun tümünün iptali gerekir"
* * * * *
Rejim uyarısı
Anayasa Mahkemesi, aynı kararında arasında, anayasanın değiştirilemez maddelerini değiştirecek maddelerle ilgili değişikliğe izin verilemeyeceğini de çok açık şekilde vurguladı. Cumhurbaşkanı Sezer'in veto gerekçesiyle neredeyse tıpatıp aynı olan karar özetle şöyle: "Sadece 'Cumhuriyet' sözcüğünü saklı tutup, bütün nitelikleri tamamen veya kısmen değiştirme veya kaldırmak suretiyle bir başka rejimi meydana getirecek bir değişikliği teklif ve kabul edilmesinin Anayasa'ya aykırı düşeceği açıktır."